Jedną z dosyć częstych przyczyn zaburzeń zachowania psów są braki socjalizacyjne u szczeniąt. Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) szczeniąt to proces nabywania przez nie wzorów zachowań charakterystycznych dla swojego gatunku. Na drodze socjalizacji szczenięta uczą się interakcji społecznych zarówno wewnątrzgatunkowych, jak i między-gatunkowych, poznają zasady postępowania, nabywają umiejętność komunikacji, a wszystkie te czynniki wpływają na ich osobowość.
Proces socjalizacji w największym nasileniu występuje w okresie od 3. do 12. tygodnia życia. W tym okresie lawinowo rozwijają się połączenia nerwowe w mózgu. Tworzą się one pod wpływem bodźców z otoczenia. Jeżeli w wieku 3-12 tygodni szczenięta żyją w odosobnieniu, np. w kojcu, do którego zagląda jedna osoba, pozbawione wpływu różnych innych czynników środowiskowych, to tworzenie się połączeń nerwowych w ich mózgu przybiega w bardzo ograniczonym zakresie. Tego proce-su nie da się nadrobić, a poniesione przez szczenięta straty socjalizacyjne odbijają piętno na całym ich życiu.
Socjalizacja wewnątrzgatunkowa polega na budowaniu świadomości przynależności do gatunku psa oraz nauki charakterystycznych zachowań i sposobu komunikacji. Izolacja szczeniąt od innych psów w tym okresie może doprowadzić do częściowe-go lub całkowitego upośledzenia jego późniejszych relacji z psami, a w konsekwencji do występowania zachowań agresywnych czy lękowych.
Izolacja szczeniąt w okresie socjalizacji lub zbyt wczesne odłączenie od matki i rodzeństwa powoduje nie-jednokrotnie także różne zaburzenia zachowań. Jednym z takich zaburzeń jest brak umiejętności kontroli siły gryzienia, w wyniku czego ugryzienia takich psów mogą być bardzo mocne i nieadekwatne do sytuacji. Psy mogą mieć również problemy w kontaktach z innymi psami.
Socjalizacja międzygatunkowa, m.in. z ludźmi, opiera się na szczenięcej ciekawości świata, której nasilenie występuje między 3. a 6. tygodniem życia. Polega ona na uczeniu się prawidłowych interakcji z innymi gatunkami. W tym okresie życia szczenięta powinny mieć kontakt z różnymi typami ludzi: mężczyznami, kobietami, dziećmi, osobami w okularach, z brodą, dziwnie się poruszającymi. Socjalizacji nie można ograniczać do jednorazowej prezentacji. Wskazanych jest kilka, kilkanaście spotkań, które powinny być zorganizowane w taki sposób, aby szczenięta wynosiły znich pozytywne skojarzenia. Dobrym sposobem budowania pozytywnej atmosfery jest stosowanie smakołyków i wspólna zabawa. Nie wolno szczeniąt do niczego zmuszać, trzeba natomiast pozwolić im na inicjatywę i dać im tyle czasu i przestrzeni, ile potrzebują.
Izolacja szczeniąt w okresie socjalizacji międzygatunkowej sprawia, że pies w późniejszym życiu może bać się ludzi, innych zwierząt i unikać kontaktu z nimi, a także może zachowywać się agresywnie w stosunku do obcych.
Po okresie socjalizacji zamyka się tzw. okno rozwojowe, co powoduje niemożność nadrobienia tej straty. Szczenięta, które nie nawiązały kontaktu z ludźmi w wieku do 14. tygodnia życia, prawdopodobnie nie będą w stanie nawiązać go w stopniu za-dowalającym w wieku późniejszym.
Bardzo ważne jest także, aby zapoznawać szczenięta z różnorodnymi bodźcami środowiskowymi, odgłosami, zapachami, różnymi rodzajami podłoży, po których chodzą, oraz nowymi sytuacjami. To sprawi, że w późniejszym życiu pies będzie zachowywał się pewnie nawet w nowych i trudnych dla niego warunkach.
„Złota dwunastka”
Przykładem programu socjalizacyjnego może być tzw. „Złota dwunastka”, która obejmuje zapoznanie szczeniąt z 12 różnymi rodzajami bodźców:
- zapoznanie z różnymi rodzajami powierzchni,
- zabawa różnymi przedmiotami,
- poznanie różnych miejsc,
- poznanie i zabawa z różnymi osobami,
- poznanie różnych odgłosów,
- poznanie szybko poruszających się przedmiotów,
- różne inne wyzwania,
- trzymanie przez opiekuna i rodzinę, delikatne ograniczanie ruchów,
- jedzenie z różnych pojemników,
- jedzenie w różnych miejscach,
- zabawy z różnymi szczeniakami i bezpiecznymi, zrównoważonymi dorosłymi psami,
- pozostawanie samemu, z dala od domowników i innych zwierząt (5-45 minut), kilka razy w tygodniu.
Zapoznawanie psów z nowymi bodźcami powinno odbywać się w przyjaznej, bezpiecznej atmosferze, aby budować u szczeniąt pozytywne skojarzenia z nowymi sytuacjami. Nie należy także przesadzać z intensywnością socjalizacji, bo nadmiar bodźców może spowodować odmienny skutek, czyli stres u szczeniąt.
W wieku około 3-4 miesięcy wskazane jest także rozpoczęcia stopniowego przyzwyczajania psa do samotnego zostawania w mieszkaniu. Jest to naturalny proces odłączenia, przez który powinno przejść każde szczenię. Jeżeli zwierzę nie przejdzie procesu odłączenia, mogą u niego zaistnieć tendencje do wystąpienia lęku przed samotnością, który objawia się np. demolowaniem mieszkania lub wyciem w czasie, gdy pies zostaje sam w mieszkaniu.
Zaniedbania i braki socjalizacyjne w interakcjach szczeniąt z innymi psami oraz ludźmi, a także izolacja od rożnych bodźców i sytuacji skutkują również trudnościami w ich przystosowaniu się do obcego otoczenia i ograniczonymi możliwościami uczenia się różnych umiejętności oraz trudnościami w adaptacji do nowych sytuacji.
Najczęstsze skutki zaniedbań socjalizacyjnych:
- stany lękowe określane jako syn-drom deprywacji sensorycznej spowodowane brakiem stymulacji w okresie szczenięcym, czyli rozwojem w monotonnym, pozbawionym zróżnicowanych bodźców środowisku,
- brak umiejętności adaptacji i lęk przed nowymi sytuacjami – neofobia, która może prowadzić do stanów lękowych i depresyjnych,
- brak umiejętności samotnego zostawania w domu, co prowadzi do po-wstania nad przywiązania i tzw. lęku separacyjnego,
- problemy w komunikacji z inny-mi psami, brak umiejętności hamowania gryzienia objawiający się mocnym, niekontrolowanym gryzieniem, brak reakcji na sygnał zatrzymania, obniżenie kompetencji społecznych z powodu izolacji społecznej od psów,
- syndrom nad aktywności i nadpobudliwości objawiający się nadmierną ruchliwością i pobudliwością psa, pogonią za rowerzystami, samochodami spowodowane zbyt wczesnym oddzieleniem szczenięcia od suki i izolacja od innym psów.
W wieku od 7. do 12. tygodnia u szczeniąt zaczyna narastać lęk przed nieznanym, co powoduje większą rezerwę do przedstawicieli innych gatunków. Nieprzyjemne prze-życia w tym wieku mogą pozostawić trwały ślad w psychice psa. Dlatego bardzo istotne jest, aby nie narażać szczeniąt w tym okresie na kontakt z niezrównoważonymi ludźmi czy psami lub nie wprowadzać ich do środowiska, nad którym nie ma kontroli.
Drugim bardzo ważnym procesem w rozwoju szczeniąt, poza socjalizacją, jest wzbogacanie doświadczeń i przyzwyczajanie (habituacja) do różnorodnych bodźców zewnętrznych. W tym procesie psy powinny doświadczyć i nauczyć się możliwie wielu nowych sytuacji, takich jak, np. jazda samochodem, autobusem, pociągiem, wizyty w różnych miejscach, chodzenie po schodach, jazda windą, spacery w mieście i poza miastem, wizyta w lecznicy weterynaryjnej, czy u psiego fryzjera.
Akceptowanie dotyku różnych części ciała czy zabiegów pielęgnacyjnych nie jest umiejętnością wrodzoną psów, dlatego powinno się je nauczyć spokojnego zachowania przy obcinaniu pazurów, czyszczeniu łap i uszu. Nigdy nie należy używać przy tym siły, bo to zawsze powoduje reakcję obronną i niechęć zwierzęcia do danej czynności. Powinno się stosować metodę małych kroczków, zawsze nagradzać pożądane zachowania, a tak-że zwracać uwagę na samopoczucie psa i respektować jego indywidualną wrażliwość.
Bardzo istotną kwestią jest umożliwienie szczeniętom ciągłej socjalizacji z własnym gatunkiem poprzez częste kontakty z innymi psami. Zabawy i walki zabawowe z rówieśnikami i zrównoważonymi psami dorosłymi są bardzo istotne w procesie nauki kompetencji społecznych i kontroli własnych zachowań. Są absolutnie niezbędne do wytworzenia świadomości gatunkowej i prawidłowego rozwoju psychicznego. Bardzo dobrym sposobem realizacji takich kontaktów jest udział w psim przedszkolu. Prawidłowo prowadzone zajęcia w psim przedszkolu powinny koncentrować się właśnie na socjalizacji szczeniąt, a nie na nauce komend.
Wzbogacanie doświadczeń wraz z prawidłowo przeprowadzoną socjalizacją dają skumulowany efekt w postaci dużych kompetencji społecznych psa i umiejętności prawidłowych interakcji z innymi psami oraz ludźmi, a także zdolności przystosowania się do nowych zdarzeń i sytuacji. W rezultacie taki pies jest pewny siebie, zrównoważony i spokojny, ale także łatwiej się uczy i chętniej podejmuje nowe wyzwania.
Materiał udostępniony dzięki uprzejmości:
lek. wet. Jolanta Łapińska zoopsycholog, behawiorysta
źródło: www.zoopsychologia.com.pl